+Blog Yazıları


Acele Kamulaştırma Nedir?

Acele kamulaştırma, olağanüstü şartların varlığı halinde idare biriminin olağan kamulaştırma işleminde yapması ve beklemesi gereken bazı süreçleri sonraya bırakarak, kişilere ait taşınmazlara acele şekilde el koymasına olanak sağlayan olağan kamulaştırmanın dışında kendine özgü olağan dışı bir kamulaştırma yöntemidir.

Kamulaştırma, idarenin yükümlü olduğu hizmetleri verebilmesi için ihtiyaç duyduğu kişilere ait taşınmazları mal edinmesini sağlayan, yasaya dayalı olağan bir yöntemdir. 

Kamulaştırma işlemi kamu yararı hususu esas gerekçe gösterilerek kişilere ait mülkiyet hakkını idare lehine el konulur. Bu sebeple bazı idari ve adli süreçlere tabii kılınmıştır. Kamulaştırma için kamu yararı kararının alınması, kamulaştırmaya hazırlık süreçleri, tarafların uzlaşmaya davet edilmesi, uzlaşmanın olmadığı durumlarda tapu iptali ve idare lehine tescili için dava açılması bu süreçlerden bazılarıdır.

Kamulaştırmayı yapan idare ancak bu süreçlerin tamamlanmasından sonra taşınmazlar üzerinde tasarruf yetkisine sahip olur.

Acele kamulaştırmada ise idareye bir an evvel tasarruf yetkisi verilerek, acele ve istisnai hallerde kamunun büyük zararlara uğramasının önlenmesi amaçlanmıştır. Kamulaştırma hususunda bilgi almak için Gaziantep Kmaulaştırma Avukatı Fuat Ziya Çiftçi den randevu alabilirsiniz.

Nitekim Acele Kamulaştırmanın düzenlendiği Kamulaştırma Kanununun 27. Maddesinin gerekçesinde acele kamulaştırmanın amacı, ‘‘Acele ve istisnai hallerde, Kanunun önceki hükümlerine uyulmasının çeşitli sakıncalar yaratabileceği göz önüne alınarak, kamunun büyük zararlara uğramasının önlenmesi’’ olarak açıklanmıştır.

Acele Kamulaştırmanın Şartları?

Acele kamulaştırma, idarenin kamulaştırmaya konu taşınmaza acilen el koymasını sağlayan istisnai bir kamulaştırma yöntemidir. Acele kamulaştırma uygulamasında, kamulaştırmaya konu taşınmazın mülkiyeti süreç tamamlanana (süreç yukarıda açıklanmıştır) kadar taşınmazın sahibinde kalır. Ancak idare acele kamulaştırma kararı ile birlikte taşınmaza el koyar. El koyma kararı idareye acele kamulaştırmaya konu taşınmazdan fiili olarak geniş şekilde yararlanma yetkisi verir. Örneğin:Baraj nedeniyle yapılan kamulaştırma faaliyetlerinde. İdare bu kararla birlikte taşınmazda yıkım veya yol yapabilir, kanal açabilir, inşaata başlayabilir yahut başkaca bir tasarrufta bulunabilir. Acele kamulaştırma kararı idareye çok geniş yetkiler verdiği ve kamulaştırmaya konu taşınmazda geri dönülmesi imkansız değişiklikler yaratabileceği için ancak bazı şartların varlığı halinde verilir. Acele kamulaştırma kararının hangi şartlarda verilebileceği, Kamulaştırma kanununun 27. Maddesinde düzenlenmiştir. 

1. Yurt Savunması İhtiyacının Ortaya Çıktığı Durumlarda Acele Kamulaştırma

Kamulaştırma Kanununun 27. maddesi, 3634 sayılı Milli Müdafaa Mükellefiyeti Kanununun uygulanmasında yurt savunması ihtiyacına ilişkin acele kamulaştırma kararı verilebilir. Acele kamulaştırmada 3634 sayılı yasanın uygulama zamanı savaş ve seferberlik hali ile savaş tehlikesinin var olduğu kriz ve gerginlik dönemleri ile sınırlıdır. Anılan olağanüstü durumlarda dahi şu husus göz ardı edilmemelidir. Acele kamulaştırma kararı ile kişilerin özel mülkiyet hakkına derhal el konulmakta ve süreç sonucunda ortadan kaldırılmaktadır. Vatan savunması halinde dahi, taşınmaza acele kamulaştırmayla el konularak elde edilmek istenen kamu yararına geçici bir el koyma ile ulaşılabiliyorsa, bu husus gözetilmelidir. Böylesi bir durumda özel mülkiyeti kalıcı olarak kaldıran acele kamulaştırma kararı yerine, özel mülkiyetin korunarak taşınmaza geçici olarak el konulması yoluna gidilmelidir. Acele kamulaştırma, özel mülkiyeti kalıcı bir şekilde ortadan kaldırdığından sadece istisnai ve zorunlu hallerin varlığı halinde bir yöntem olarak tercih edilmelidir.

2. Özel Kanunlarda Öngörülen Olağanüstü Durumlarda Acele Kamulaştırma

Acele Kamulaştırmayı düzenleyen Kamulaştırma Yasasının 27. Maddesi uyarınca acele kamulaştırma için gerekli diğer bir şart, özel kanunlarda öngörülen olağanüstü durumlardır. Acele kamulaştırma şartı, idare lehine tanınan özel kanunlardan doğan yasal bir düzenlemedir. Yekili idareye acele kamulaştırma yapabileceğine dair özel kanunlardan bazılarını şu şekilde sıralayabiliriz;

  • 4646 Sayılı Doğalgaz Piyasası Kanunu
  • 2634 Sayılı Turizm ve Teşvik Kanunu
  • 6446 Sayılı Elektrik Piyasası Kanunu
  • 3213 Sayılı Maden Kanunu
  • 4737 Sayılı Endüstri Bölgeleri Kanunu
  • 6306 Sayılı Afet Riskli Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun
  • 6491 Sayılı Türk Petrol Kanunu

Anılan Kanunların ilgili maddelerinde ki yasal düzenlemeler sebebiyle kamulaştırmaya konu faaliyetler için idareye acele kamulaştırma yetkisi verilmiştir. Yalnız şu husus unutulmamalıdır ki, özel kanunlarda yetkili idareye tanınan acele kamulaştırma yetkisi her durumda tanınmış bir yetki değildir. Özel Kanunlarda bulunan düzenlemeler sebebiyle, idarenin bu hakkının sadece olağanüstü ve gecikmesinde sakınca bulunan haller ile sınırlı bulunduğunun kabulü gerekir.

Acele kamulaştırma uygulaması istisnai bir yöntemdir.  İdare ancak bazı şartların varlığı halinde bu yetkisini kullanabilir.  Danıştay ve Anayasa Mahkemesi uygulamaları da açık bir şekilde göstermektedir ki, ilgili idare acele kamulaştırmayla ilgili özel kanunlardan doğan bu yetkisini ancak Kamulaştırma yasasında kendisini sınırlandıran olağanüstü ve acele hallerin varlığı halinde kullanabilir. Dolayısıyla acele kamulaştırma yetkisi idare tarafından keyfi ve sınırsız bir şekilde her kamulaştırma işleminde kullanılamaz. İlgili idarece Kamulaştırma Yasasındaki unsurlar gözetilmeden sadece özel kanunlardan doğan yetki sebebiyle yapılan acele kamulaştırma işleminde hukuka uyarlılıktan söz edilemez.

3. Cumhurbaşkanlığınca ‘‘Aceleliğine Kararı’’ Alınacak Hallerde Acele Kamulaştırma

Kamulaştırma Kanunu uyarınca acele kamulaştırma yapılabilecek diğer bir durum da, Cumhurbaşkanlığınca aceleliğine karar verilecek bir halin varlığıdır. Kamulaştırma Yasasının 27. Maddesi uyarınca acele kamulaştırma yapılmasını gerekli kılan bir halin varlığında ilgili idare eski sistemde bakanlar kuruluna başvurup, acele kamulaştırma yapılabileceğine ilişkin bir karar alınmasını talep edebilir. İdare acele kamulaştırma talebinde, bu talebi gerektiren sebep ve gerekçeleri somut bir şekilde ortaya koymalıdır.  ‘‘Acelelik Kararı’’ yargısal denetime tabiidir. 

Acele Kamulaştırmada ‘‘Acelelik Kararının’’ unsurları

  • Belirsiz ve genel nitelikte, ölçüsüz ‘‘Acelelik Kararı’’ verilemez. Danıştay konu yönünden sınırlama getirilmeyerek ve uygulama açısından da süreklilik gösterecek şekilde herhangi bir kurum tarafından yapılacak tüm kamulaştırma işlemlerinde acele kamulaştırma hükümlerinin uygulanması sonucunu doğuracak genel nitelikte kararlarının alınamayacağına, bu durumun mülkiyet hakkının korunması, kullanılması ve sınırlandırılması yönünde belirsizlik yarattığına hükmetmiştir. Söz konusu karar ile özellikle “Acelelik Kararı”nın” mülkiyet hakkına ölçüsüz ve keyfi müdahalesinin önüne geçmeyi amaçlanmıştır. Kamu yararı ve kişilerin hak ve özgürlükleri arasında ki dengenin sağlanması yargısal denetimin amaçlarından biridir.

  • “Acelelik Kararı”nda kamulaştırmaya konu taşınmazların her birinin ayrı ayrı gösterilmesi zorunludur. Danıştay, Bakanlar Kurulunca alınan “Acelelik Kararları”nda acele kamulaştırmaya konu taşınmazların kamulaştırma sebepleri ile birlikte ayrı ayrı belirtilmesi yönünde karar almıştır.

Acele Kamulaştırmada Bakanlar Kurulunun Acelelik Kararına İtiraz

Acele kamulaştırmada  acelelik kararına itiraz edilebilir. Acele Kamulaştırma sürecinde  ‘‘Acelelik Kararına’’ ilişkin Danıştay bu kararın genel düzenleyici nitelikte bir karar olduğunu belirtmiştir. Danıştay dava açma süresininde buna göre belirlenmesi gerektiğini belirtmiştir. Yine söz konusu karara karşı Danıştay, ilgililerin dava açma süresinin ilan tarihinden itibaren başlayacağına, dava açma süresini yeniden başlatacak bir uygulama işlemi tesis edildiği takdirde, davacı tarafından uygulama işlemi ile birlikte Bakanlar Kurulu Kararına karşı yasal süre içinde dava açılabileceğine işaret etmiştir. İlanı gereken düzenleyici işlemlere karşı dava açma süresi ilan tarihini izleyen günden başlayarak altmış gündür.

Danıştay kamulaştırma kararının hukuka aykırı bulunup iptal edilmesi durumunda, ilgili kamulaştırma kararına ilişkin verilen acelelik kararının da yasal dayanağının kalmaması sebebiyle iptaline karar verilmesi gerektiği şeklinde karar vermiştir.

Acele Kamulaştırma Sürecindeki Acelelik Kararının İptali Davasında Görevli Mahkeme

Danıştay Kanunun 24. Maddesi uyarınca acele kamulaştırma sürecinde Bakanlar Kurulu tarafından verilen acelelik kararlarına karşı açılan davalarda görevli mahkeme Danıştay’dır.

Acele Kamulaştırma Sürecindeki Kamulaştırma Kararının İptali Davasında Görevli Mahkeme

Danıştayın ilk derece mahkemesi sıfatı ile görevli olduğu davalar , acele kamulaştırma sürecindeki acelelik kararının iptaline ilişkin davalardır. Kamulaştırma kararının kendisine ilişkin davalardaki görevli mahkemeler ise, 2576 Sayılı yasanın 5. maddesi uyarınca idare mahkemeleridir.

Acele Kamulaştırma yönteminin uygulandığı kamulaştırmalarda, kamulaştırma kararının iptaline ilişkin davalarda yetkili mahkeme ise 2577 sayılı İdari Yargılama Kanununun taşınmaz mallara ilişkin davalarda yetkiyi düzenleyen 34.maddesi uyarınca, taşınmazın bulunduğu yer idare mahkemesidir.

Danıştay vermiş olduğu birçok kararda, idare mahkemelerinin kamulaştırma işleminin iptali amacıyla baktıkları davalarda, Danıştayda açılan davaları gerekçe göstererek görevsizlik kararları verilen yerel mahkeme kararlarını onamıştır. Acele Kamulaştırma Sürecinde Bakanlar Kurulunun Acelelik kararına ilişkin Danıştayda açılmış bir dava varsa, idare mahkemeleri kamulaştırmanın iptaline ilişkin açılan davaları görev yönünden reddetmekte ve davayı talep üzerine Danıştaya göndermektedir. 

Kamulaştırma Davaları Hakkında Detaylı bilgi için Gaziantep Kamulaştırma Avukatından randevu alınız.