İşçi Alacakları Nedir ?
İşçi alacakları, 4857 Sayılı İş Kanununda düzenlenmiş olup işçinin çalışmasının karşılığı olan ücret, tazminat, fazla mesai ücreti, vb. şeklindeki parasal haklarıdır.
İşçi ve işveren arasındaki iş sözleşmesinin sona erme biçimine göre işçinin talep edebileceği ücret ve tazminatlar şunlardır;
1-Ücret Alacağı:
Ücret, iş sözleşmesinin esaslı bir unsuru olup, işçinin yaptığı iş karşılığında işveren tarafından ödenen tutardır. İşçinin ücreti, en geç ayda bir ödenmek zorundadır.
İşçinin ücret alacağını talep edebilmesi için iş akdinin sona ermiş olması gerekmeyip, iş akdinin devamı sırasında da işçi ödenmeyen ücret alacaklarını işverenden talep edebilir.
Ücret miktarının ispat yükü işçiye ait iken, ücretin ödendiğinin ispat yükü ise işveren üzerindedir.
2- Kıdem Tazminatı:
Kıdem tazminatı, belirli şartlar altında iş akdi sona eren işçiye, işe başladığı tarihten iş akdinin sona erdiği tarihe kadarki süreçte her geçen tam yıl için işverence 30 günlük ücret (giydirilmiş brüt ücret) tutarında ödenen tazminattır. Bir yıldan artan süreler için ise aynı oran üzerinden ödeme yapılır.
Kıdem Tazminatına Hak Kazanmanın Şartları:
- 4857 Sayılı İş Kanununa tabi işçi olmak,
- En az bir yıl çalışmış olmak,
- Söz konusu iş sözleşmesinin iş kanununda belirtilen nedenlerden birisi ile sonlandırılması.
3- İhbar Tazminatı:
4857 sayılı İş kanunu 17. maddesi gereğince iş sözleşmelerinin feshinden önce durumun diğer tarafa yazılı olarak bildirilmesi esastır. İşbu madde gereğince;
• 6 aya kadar süren çalışmalarda 2 hafta,
• 6 aydan 1,5 yıla kadar süren çalışmalarda 4 hafta,
• 1,5 yıldan 3 yıla kadar süren çalışmalarda 6 hafta,
• 3 yıldan uzun süren çalışmalarda 8 hafta bildirim süresi uygulanmaktadır.
İş sözleşmesini bildirim süresi vermeksizin fesheden işveren, bu sürelerin karşılığı olan ücreti ihbar tazminatı olarak işçiye ödemekle yükümlüdür.
Ancak, iş sözleşmesinin işveren tarafından deneme süresi içinde veya 4857 sayılı kanunun 25. maddesinde belirtilen esaslar çerçevesinde feshi halinde işçiye herhangi bir ihbar tazminatı ödenmeyecektir.
4- Kötü Niyet Tazminatı:
4857 sayılı İş Kanunun 18. maddesi gereğince, bu kanunun iş güvencesini düzenleyen 18, 19, 20 ve 21’inci maddelerinin uygulanma alanı dışında kalan işçilerin iş sözleşmesinin, işveren tarafından fesih hakkının kötüye kullanılarak sona ermesi halinde; işçiye bildirim süresinin üç katı tutarında tazminat ödenir.
Ancak işçinin işe iade imkânı varsa yani işçi, iş güvencesi kapsamında ise kötü niyet tazminatı söz konusu olmayacaktır.
Soru : Hangi durumlarda kötü niyet tazminatından söz edilebilir?
Cevap : İşçinin alacaklarının ödenmemesi nedeniyle işvereni şikayet etmesi, istirahat raporu alması, işveren aleyhine tanıklıkta bulunması, işçinin sendikal faaliyetlerde bulunması vb. durumlar nedeniyle işçinin iş sözleşmesinin feshedilmesi halinde işçi lehine “kötü niyet tazminat” alacağı doğmaktadır.
5- Fazla Mesai Ücreti:
4857 sayılı İş Kanunun 63. maddesi gereğince, çalışma süresi haftalık 45 saattir. Çalışma şekli her ne olursa olsun işçinin çalışma süresi haftalık 45 saatten fazla olamaz. Aksi durumda yani işçinin 45 saatten fazla çalışması halinde fazla mesai kapsamına girmektedir.
Ayrıca 4857 sayılı İş Kanunun 41/7. maddesi gereğince, fazla mesai için işçinin onayının alınması zorunludur.
Soru : Fazla mesai kapsamında olan çalışma saatleri nelerdir ve nasıl hesaplanır?
Cevap: Fazla mesai iş yerinde haftalık 45 saati aşan çalışmalardır. İşçinin haftalık 45 saati aşan çalışmalarında işçiye bu fazla çalışma saati kadar saat ücretinin %50 fazlası ödenmesi gerekir.
Ayrıca günlük çalışma süresi 11 saattir. Haftalık çalışma süresi 45 saati aşmasa bile 11 saati geçen süreler gün bazında fazla çalışma olarak değerlendirilir ve işçiye 11 saati aşan çalışmaları için saat ücretinin %50 fazlası ödenmesi gerekir.
Yine kanunen gece çalışması yapan işçiler için gece çalışmaları günde 7,5 saati aşamaz. Bu nedenle gece çalışmaları yönünden haftalık 45 saat olan yasal çalışma sınırı aşılmasa bile günde 7,5 saati aşan gece çalışmaları için fazla çalışma ücreti ödenmesi gerekmektedir.
Soru : İş akdi devam ederken fazla mesai alacakları talep edilebilir mi?
Cevap: Fazla mesai alacaklarının talep edilebilmesi için iş akdinin feshedilmiş olması gerekmeyip, iş akdinin devam ettiği zaman diliminde de işverenden fazla mesai alacakları talep edilebilmektedir.
6- Yıllık İzin Ücret Alacağı:
Bir sene boyunca çalışan işçinin dinlenebilmesi için öngörülen ve çalışmadan geçirilen sürenin karşılığında ücreti peşin olarak ödenen bir haktır. Yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilemez.
İş Kanununun 53. maddesi gereğince; iş yerinde işe başladığı günden itibaren, deneme süresi de dahil olmak üzere, en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir.
İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, işçilerin hizmet süresine göre belirlenir.
- Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) olanlara on dört gün,
- Beş yıldan fazla on beş yıldan az olanlara yirmi gün,
- On beş yıl (dahil) ve daha fazla olanlara yirmi altı gün ücretli izin verilir.
Ancak on sekiz ve daha küçük yaştaki işçilerle elli ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi yirmi günden az olamaz.
Soru : Yıllık izin ücreti alacağımı ne zaman talep edebilirim?
Cevap : Yıllık izin ücreti alacağı iş akdinin feshiyle muaccel olur. Yıllık izin ücreti alacağının talep edilebilmesi için iş akdinin haklı veya haksız feshedilmesinin bir önemi yoktur. Ayrıca kullanılmayan yıllık izin süreleri her sene eklenerek devam eder. Sözleşmenin feshi halinde tamamı için işçi lehine alacak hakkı doğar.
Yıllık izin ücreti alacakları sözleşmenin feshinden itibaren 5 yıllık zaman aşımına tabidir.
7– Ulusal Bayram ve Genel Tatil Ücreti Alacakları:
İş Kanununun 47. maddesi gereğince; ulusal bayram ve genel tatil günü olarak kabul edilen günlerde işçiler çalışmasa dahi o günün ücretleri tam olarak ödenir. Ancak işçi tatil gününde çalışırsa ayrıca çalışılan her gün için bir günlük ücret ödemesi yapılır.
Soru: Bu ulusal bayram ve genel tatil günleri nelerdir?
Cevap: 1 Ocak Yılbaşı, 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı, 1 Mayıs İşçi Bayramı, 19 Mayıs Gençlik Bayramı, 15 Temmuz Demokrasi Günü, 30 Ağustos Zafer Bayramı, 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı, Ramazan ve Kurban Bayramıdır.
Soru : Ulusal bayram ve genel tatil günleri için hak kazanılan alacak ne zaman talep edilebilir?
Cevap: Bu alacaklarının talep edilebilmesi için iş akdinin feshedilmiş olması gerekmeyip, iş akdinin devam ettiği zaman diliminde de işverenden bu alacaklar talep edilebilmektedir.
8- Hafta Tatili Ücreti Alacağı:
İş Kanununun 46. maddesi gereğince; işçilerin kanunen haftanın 7 günlük zaman dilimi içerisinde kesintisiz en az 24 saat (1 gün) dinlenme yani hafta tatili hakkı vardır. İşçi dinlenerek geçirdiği hafta tatiline ait ücretini çalışmadığı halde alacaktır. Bu ücret, işçi çalışmadığı halde ödenmesi gereken bir ücrettir.
Soru: İşçi hafta tatilinde de çalışırsa (yani haftanın 7 günü de çalışırsa) ne kadar ücrete hak kazanır?
Cevap: İşçi hafta tatili günü çalıştırılmışsa, hafta tatili ücretinin %50 zamlı olarak ödenmesi gerekir. Yani işçi, bir günlük normal hak edişi dışında %50 zamlı ücreti olan 1,5 günlük ücret daha eklenerek toplam 2,5 günlük ücrete hak kazanacaktır. Ancak, işçi haftalık çalışma süresi olan 45 saati tamamlamamışsa, işçinin hafta tatilinde çalışması fazla çalışma sayılmaz ve işçiye bu çalışmalarından dolayı zamlı ücret ödenmez.
9- Asgari Geçim İndirimi:
Asgari geçim indirimi (AGİ) devletin, bir işçinin kendisi ve bakmakla yükümlü olduğu kişiler için uyguladığı gelir vergisi indirimidir. Yani, 16 yaşından itibaren sigortalı çalışan insanların asgari geçimini sağlayacak kısmın hesaplanıp, toplam gelirden çıkarılması ile vergiden muaf bırakılmasıdır.
NOT: Bilinmesi gereken en önemli şey ise, AGİ işveren tarafından verilmez. AGİ ödenekleri devlet tarafından yapılır ve işverenin vergisinden düşülür.
İşçi Alacağı Davalarında Zaman Aşımı Süresi Nedir?
İşçi alacakları davalarında zaman aşımı yasal olarak alacağın türüne göre değişmektedir. Buna göre; işçinin ücret alacaklarına ilişkin zaman aşımı süresi 5 yıldır. Yolluk, fazla çalışma ücreti, ikramiye ve izin ücreti bu kapsamda değerlendirilmektedir.
İşçinin ihbar tazminat, kıdem tazminatı, kötü niyet tazminatı ve iş kazasından doğan alacakları bakımından ise, söz konusu bu alacakların işçi ve işveren arasında yapılan iş sözleşmesinden kaynaklı olması nedeni ile 10 yıllık zaman aşımı süresine tabidir.
İşçi Alacağı Davalarında Görevli ve Yetkili Mahkeme Neresidir?
İşçi alacağı davaları bakımından görevli mahkeme İş Mahkemesidir. Yetkili mahkeme ise işçi, davayı işin yapıldığı yer mahkemesinde açabileceği gibi davalının yerleşim yeri mahkemesinde de açabilir.
